ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ Simplon Orient Express ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ ΤΟΥ 1950
Το 1950 ο Αμερικανός φωτογράφος Jack Birns ταξίδεψε με το Simplon Orient Express από το Λονδίνο στην Κωνσταντινούπολη για το περιοδικό LIFE. Το περιοδικό δημοσίευσε ένα άρθρο με 30 φωτογραφίες, αλλά ο Birns είχε τραβήξει σχεδόν 2000. Αυτή η σειρά φωτογραφιών προβάλει μοναδικά το θρυλικό τρένο κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Το ταξίδι ξεκίνησε από το Λονδίνο, στον σταθμό Βικτώρια που θεωρείτο ως η πύλη προς την Ηπειρωτική Ευρώπη. Ωστόσο, οι επιβάτες υποχρεωνόντουσαν να κατεβαίνουν από το τρένο σύντομα για τον διάπλου της Μάγχης. Το ταξίδι ξεκινούσε πραγματικά από την άλλη πλευρά του καναλιού.
Ο ψυχρός πόλεμος επηρεάζει το ταξίδι του Jack Birns: Όντας Αμερικανός, δεν πήρε βίζα να μπει στη Βουλγαρία. Αναγκάστηκε να την παρακάμψει ταξιδεύοντας προς το τρίγωνο των συνόρων Βουλγαρίας-Ελλάδας-Τουρκίας για να συνεχίσει το ταξίδι του από εκεί.
1 Η γεωγραφία της περιοχής
Η περιοχή γύρω από τον ποταμό Έβρο απεικονίζει την περίπλοκη πολιτική ιστορία των Βαλκανίων. Η χάραξη της γραμμής είχε ολοκληρωθεί όταν ακόμα η περιοχή ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με την συνθήκη της Λωζάννης όταν Έβρος ποταμός οριοθέτησε τα σύνορα με την Ελλάδα το 1923, κάποιο κομμάτι της γραμμής μετά από τη Βουλγαρία βρέθηκε να διασχίζει την Ελλάδα και την Τουρκία δύο φορές. Η σιδηροδρομική γραμμή από το Σβίλενγκραντ έμπαινε στο ελληνικό έδαφος από στο Ορμένιο. Στη συνέχεια άφηνε το ελληνικό έδαφος στα Μαράσια και έμπαινε στην Τουρκία στη ζώνη του Καραγάτς. Μετά ξαναέμπαινε στην Ελλάδα στη Νέα Βύσσα και τελικά άφηνε τον ελλαδικό χώρο από το Πύθιο.
Σύμφωνα με το άρθρο 107 της Συνθήκης της Λωζάννης, που όριζε το καθεστώς λειτουργίας της γραμμή που περνούσε από το τουρκικό έδαφος στο Καραγάτς, συστάθηκε μια επιτροπή που αποτελούνταν από ένα πρόεδρο, που όριζε η Κοινωνία των Εθνών (η παλιά μορφή του σημερινού ΟΗΕ) , από έναν Έλληνα και από έναν Τούρκο.
Η επιτροπή ανέλαβε την εποπτεία και την επίβλεψη του τμήματος των Ανατολικών Σιδηροδρόμων από Κούλελι Μπουργκάς (Πύθιο) μέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα (Μουσταφά Πασά , σημερινό Σβίλενγκραντ ) .
Η εποπτεία αυτή αφορούσε την ελεύθερη , χωρίς τέλη ή έλεγχο διαβατηρίων ή διατυπώσεις κυκλοφορία ή διαμετακόμιση των ταξιδιωτών και των εμπορευμάτων .
Αυτό το τμήμα της γραμμής ονομάστηκε Ζώνη ή γραμμή της επιτροπείας .
Έδρα της επιτροπής ήταν η Κωνσταντινούπολη και είχε γραφείο στο Καραγάτς. Η επιτροπή κατάρτισε τον κανονισμό της εποπτείας από τον Αύγουστο του 1924. Η διαρκής επιτήρηση της γραμμής εξασφαλιζόταν από έναν ελεγκτή ουδέτερης εθνικότητας .
Η επιτροπή δεν είχε δικαιοδοσία στα τοπικά τρένα που περνούσαν μόνο από το ελληνικό έδαφος και στις στρατιωτικές μεταφορές .
Κάθε τμήμα της γραμμής, ανάλογα με το έδαφος που βρίσκονταν , ελεγχόταν απόλυτα από το αντίστοιχο κράτος . Το ίδιο και τα τοπικά τρένα, εφόσον δεν έβγαιναν από τα όρια του κράτους αυτού .
Επιτρεπόταν , με απλή ανοχή και μόνο, η διέλευση από αυτή τη γραμμή μεμονωμένων στρατιωτικών του γειτονικού κράτους (της Τουρκίας) , με τον ίδιο τρόπο , όπως γίνεται και με τους ιδιώτες .
Απαγορευόταν η στρατιωτική μεταφορά πάσης φύσεως. Αυτή η απαγόρευση μπορούσε να αλλάξει μόνο μετά από ειδική συμφωνία ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα κράτη (Ελλάδα-Τουρκίαα) .
Η διαμετακόμιση (τράνζιτ) αφορούσε αποκλειστικά και μόνο το εμπόριο και τους ιδιώτες, όπως σαφώς οριζόταν στο άρθρο 107 της Συνθήκης της Λωζάννης .
Η δυσπιστία μεταξύ των κρατών προκαλούσε πολλούς αυστηρούς συνοριακούς ελέγχους. Στον τουρκικό θύλακα (Καραγάτς) γύρω από το σιδηροδρομικό σταθμό της Αδριανούπολης, ο Birns υπήρξε μάρτυρας όχι μόνο εναλλαγής αυτής των συνόρων αλλά επίσης και μετατόπισης πληθυσμών.
2 Βουλγαρία - Σβίλενγραντ
Το 1950 το Simplon Orient-Express μπορούσε ακόμα να διασχίσει τη Βουλγαρία, αν και σε ορισμένους επιβάτες τους είχε απαγορευθεί η διέλευση. Τα επόμενα χρόνια τη συνολική αμαξοστοιχία έπρεπε να κάνει παράκαμψη μέσω των γειτονικών χωρών. Το 1953 η Βουλγαρία επέτρεψε ξανά την διέλευση του Simplon Orient Express. Φοιτητές τέχνης χρησιμοποιήθηκαν για να εξωραΐσουν το περιβάλλον της σιδηροδρομικής γραμμής για να κάνει καλή εντύπωση στην Δυτικούς ταξιδιώτες. Ένας από αυτούς τους φοιτητές ήταν ο Χρήστο.
Μετά την άρνηση εισόδου στα σύνορα μεταξύ της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας, ο Jack Birns και ο σύντροφός του επέστρεψαν στο Βελιγράδι. Πήγαν αεροπορικώς στην Ελλάδα και ταξίδεψαν με το τρένο στο Σβίλενγκραντ στα Ελληνο-Βουλγαρικά σύνορα. Εκεί ο Ψυχρός πόλεμος ήταν επίσης εμφανής. Οι Έλληνες στρατιώτες έψαχναν τα βαγόνια για κομμουνιστές αντάρτες. Το 1948 το Simplon Orient Express είχε προσωρινά αναστείλει τα δρομολόγιά του λόγω του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Οι σιδηροδρομικές γραμμές, υπήρξαν στόχοι σαμποτάζ και επιθέσεων. Το 1949 όταν οι εχθροπραξίες τελείωσαν, βρήκαν τους κομμουνιστές στην πλευρά των ηττημένων. Ακολούθησε μια περίοδος σκληρής αστυνόμευσης.
3 Αδριανούπολη
Το 1871 Αδριανούπολη συνδέθηκε με την Orienteaux Chemins de Fer. Η χάραξη της σιδηροδρομικής γραμμής ήταν τέτοια, που ο σταθμός δεν βρισκόταν μέσα στην πόλη αλλά κατά μήκος του Έβρου. Όταν ο ποταμός αυτός οριοθέτησε τα σύνορα με την Ελλάδα το 1923, η περιοχή γύρω από το σταθμό παρέμεινε τουρκική. Κατά συνέπεια, μετά την Βουλγαρία το τρένο πρώτα εισέρχονταν στο ελληνικό έδαφος, μετά διέσχιζε ένα σύντομο κομμάτι σε τουρκικό, εισέρχονταν ξανά στην Ελλάδα ακόμα μια φορά και τέλος έφτανε οριστικά στη Τουρκία. Το 1971 η Τουρκία κατασκεύασε μια νέα σιδηροδρομική γραμμή προς την Αδριανούπολη εκτός ελληνικής επικράτειας. Ο παλιός σταθμός τέθηκε εκτός λειτουργίας και το κτίριο το 1998 μετά από ανακαίνιση, άλλαξε χρήση από το Τουρκικό Πανεπιστήμιο Θράκης. Μια παλιά ατμομηχανή έξω από το κτίριο εξακολουθεί να θυμίζει την παλιά του χρήση. Αυτός ο μεγαλοπρεπής σιδηροδρομικός σταθμός χτίστηκε το 1914 από τον αρχιτέκτονα Mimar Kemaleddin, που συνδύαζε την παραδοσιακή οθωμανική αρχιτεκτονική με τις σύγχρονες μορφές και τεχνικές.
4 Πρόσφυγες
Στον σιδηροδρομικό σταθμό της Αδριανούπολης ο Birns είδε μια μεγάλη ομάδα των γυναικών να φορούν γούνες. Ήταν Τούρκαλες που έζησαν στη Βουλγαρία για αιώνες αλλά τώρα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Το 1925 η Βουλγαρία και η Τουρκία είχαν συνάψει συμφωνία σχετικά με αυτό, και Βουλγαρία το εφάρμοζε ανηλεώς το 1950. Απελάθηκαν συνολικά 140.000 Τούρκοι. Επιτρεπόταν μόνο να φέρουν την ενδυμασία τους, και αυτός ήταν ο λόγος που οι περισσότερες γυναίκες αγόραζαν ένα γούνινο παλτό για να διατηρήσουν μερικά από τα περιουσιακά τους στοιχεία. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του περιοδικού LIFE, «βούλγαροι κομμουνιστές συνήθως βρίσκουν τρόπους για να κλέψουν τα χρήματα και τη γη των αγροτών πριν αφήσουν να φύγουν.»
5 Τουρκική ατμομηχανή
Λίγο μετά την αναχώρηση από το σταθμό της Αδριανούπολης το τρένο εισήλθε στην Ελλάδα και πάλι. Για να αποφευχθεί περαιτέρω απώλεια χρόνου μετά από πολυάριθμους συνοριακούς ελέγχους, οι ανταλλαγές ατμομηχανών ήταν περιορισμένες το 1950. Μετά από την Αδριανούπολη η τουρκική ατμομηχανή ελεγχόταν από Έλληνα μηχανοδηγό μέχρι την επόμενη είσοδο στα τουρκικά σύνορα. Η ατμομηχανή TCDD 45510 κατασκευάστηκε το 1924 στη Γαλλία και ήταν σε υπηρεσία μέχρι τα τέλη του 1970.
6 Πύθιον
Το ελληνικό χωριό Πύθιον είναι κυρίως γνωστό για τον συνοριακό σταθμό, μια υποχρεωτική στάση για όλα τα τρένα που περνούσαν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μέχρι το 1972 αυτό ίσχυε επίσης για τα τρένα που ερχόντουσαν μέσω Βουλγαρίας, όπως το Simplon Orient Express και, αργότερα, την λιγότερο πολυτελή Orient Express. Διερχόμενα βαγόνια με κατεύθυνση την Θεσσαλονίκη και την Αθήνα είχαν ήδη αποσυνδεθεί από τον συρμό για Κωνσταντινούπολη στην Γιουγκοσλαβία, έτσι δεν περνούσαν μέσα από το Πύθιο. Το απλό ξύλινο κτίριο του σταθμού χρονολογείται από την εποχή των Chemins de fer Orienteaux, τότε που το Πύθιο ήταν ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όχι ακόμη ένας συνοριακός σταθμός, διαφορετικά θα μπορούσε να είχε χτιστεί ένα πιο εντυπωσιακό κτίριο.
7 Συνοριοφύλακας
Στην περιοχή των Ελληνο-Τουρκικών συνόρων, ο Birns και ο Rowan συνάντησαν έναν λοχία της συνοριοφυλακής. Τα σιρίτια στη στολή του, φανερώνουν ότι υπηρετούσε για 15 χρόνια. Τον βλέπουμε σε διάφορες φωτογραφίες σε ώρα υπηρεσίας κατά μήκος της γραμμής, μέσα στο τρένο και σε μια στο τηλεγραφείο. Μπροστά από ένα απλό πλινθόκτιστο σπίτι, πιθανώς στο Πύθιο, ποζάρισε με τη σύζυγό του, τις κόρες και τους γονείς ή τα πεθερικά του. Με τη σειρά του, ο συνοριοφύλακας θα χρησιμοποιήσει τη μηχανή του Birns για να τραβήξει μια φωτογραφία με τον φωτογράφο και τον σύντροφό του.
8 Δύο φωτογραφικές μηχανές
Το μέγεθος των φωτογραφιών του υποδηλώνει ότι ο Jack Birns χρησιμοποιούσε δύο μηχανές: μια των 35 mm και μια μεσαίου φορμά μηχανή. Οι μηχανές αυτές ήταν γερμανικές, Rolleiflex και Contax. Οι φωτογραφίες τετράγωνου μεσαίου φορμά είναι σωστά εστιασμένες και κατά κανόνα με σωστή έκθεση. Οι φωτογραφίες των 35 mm δεν είναι πάντα εστιασμένες και μερικές φορές με κόκκο στο φιλμ, δίνοντας ένα ιμπρεσιονιστικό αποτέλεσμα. Οι δύο φωτογραφικές μηχανές διακρίνονται στις φωτογραφίες που ο Jack Birns και ο ανταποκριτής Roy Rowan φωτογράφισε ο ένας τον άλλον. Αυτό δείχνει ότι ο Rowan μερικές φορές χρησιμοποίησε αυτές τις φωτογραφικές μηχανές.
9 Η Παλιά σιδηροδρομική γέφυρα.
Η γέφυρα πάνω από τον ποταμό Έβρο μεταξύ Πυθίου και Uzunköprü είναι η μοναδική σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τα χαλύβδινα δοκάρια της των 180 μέτρων μεγάλη σιδηροδρομικής γέφυρας είναι βαμμένα με κόκκινες Τουρκικές σημαίες από τη μία πλευρά και μπλε Ελληνικές σημαίες από την άλλη. Ένα οχυρωμένο παρατηρητήριο στέκεται στην Ελληνική όχθη του ποταμού. Η μονή αυτή γραμμή ποτέ δεν ηλεκτροδοτήθηκε. Το 2011 η σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ των δύο χωρών τερματίστηκε λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Το 1950 ήταν το ξεκίνημα του τελευταίου σκέλους της φωτογραφικής περιοδείας του Jack Birns.
