ΑΡΔΗΤΤΟΣ
Λόφος της Αθήνας στην όχθη του Ιλισού, ανατολικά του Ολυμπιείου, στη νότια πλευρά του Καλλιμάρμαρου Σταδίου, ύψους 133 μ. Σε φυσική του κοιλότητα που σχηματίζεται με τον λόφο της Άγρας, κείτεται το Παναθηναϊκό Στάδιο.
1 Κατά την αρχαιότητα
Κατά την αρχαιότητα η λοφώδης περιοχή γύρω από το στάδιο ονομαζόταν αρχικά Ελικών (να μην συγχέεται με τον Λόφο Ελικώνα στο Γαλάτσι) και από μια εποχή και έπειτα Άγραι, λόγω του ομώνυμου αρχαίου Δήμου που βρισκόταν εκεί. Ο λόφος του Αρδηττού πήρε το όνομα του από τον αρχαίο φιλόσοφο, λόγιο και φιλειρηνιστή Αρδήττη, που πρώτος κατόρθωσε να φέρει την ομόνοια στη διχασμένη από τις έριδες Αθήνα. Στην κορυφή του λόφου βρισκόταν ο τάφος του.
Κάτω από τον πευκόφυτο αυτό λόφο οι αρχαίοι Αθηναίοι δικαστές, μετά την εκλογή τους, και σε ανάμνηση του παλαιού γεγονότος, ορκίζονταν δημόσια, στο όνομα του Δία, του Απόλλωνα και της Δήμητρας, τον «ηλιαστικόν» λεγόμενο όρκο, κατά τον οποίο θα έκριναν σύμφωνα με το νόμο και «εν πάση δικαιοσύνη».
Μπροστά από το λόφο και το Στάδιο, κυλούσε κατά μήκος και εξωτερικά των τειχών της Αθήνας ο ιερός ποταμός Ιλισός. Στο σημείο αυτό έρεε δίπλα στους βραχώδεις πρόποδες του Αρδηττού, ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση, σε ναούς και ιερά αφιερωμένα στη Δήμητρα, στον Πάνα, τον Αχελώο και τις Νύμφες.
Νοτιότερα, στην κορυφή του παρακείμενου λόφου (Μετς), δέσποζε ο ναός του Ελικώνος Ποσειδώνα (εξ’ ου και η αρχαιότερη ονομασία της περιοχής), ενώ λίγο πιο κάτω στον ίδιο λόφο βρισκόταν ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος, όπου υπήρχε άγαλμα της θεάς, ενώ στον ίδιο χώρο λατρευόταν επίσης η Δήμητρα και η κόρη της, Περσεφόνη. Ο ναός αυτός γνώρισε μεγάλη δόξα και έδωσε τη μεταγενέστερη ονομασία της περιοχής (Άγραι), ενώ παράλληλα ήταν και ο τόπος τέλεσης των Μικρών “εν Άγραις” Ελευσίνιων Μυστηρίων στις αρχές κάθε Άνοιξης.
2 Το Παναθηναϊκό Στάδιο
Στο ίδιο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, βρισκόταν και το αρχαίο Παναθηναϊκό Στάδιο, το οποίο είχε κατασκευαστεί από τον Λυκούργο το 330-329 π.Χ. για την τέλεση εκεί των αθλητικών αγώνων των Μεγάλων Παναθηναίων. Μεταξύ 139-144 μ.Χ., ο Ηρώδης χρηματοδότησε την ανακατασκευή του Παναθηναϊκού Σταδίου με Πεντελικό μάρμαρο σε μορφή ρωμαϊκού σταδίου με ημικυκλική σφενδόνη, χωρητικότητας 50,000 ατόμων.
Ο Παυσανίας το παρουσιάζει ως θαύμα τεχνικής, ενώ ο λίγο μεταγενέστερός του Φιλόστρατος το χαρακτηρίζει "έργον υπέρ πάντα τα θαύματα". Την ίδια εποχή, κατασκευάστηκε μπροστά ακριβώς από το νέο Στάδιο του Ηρώδη πέτρινη γέφυρα με τρία τόξα, για την πρόσβαση από την απέναντι όχθη, η οποία όμως κατεδαφίστηκε από τον Αλή Χασεκή το 1778, για χρήση των δομικών της υλικών στη νέα τουρκική οχύρωση.
Πολύ αργότερα ο Ηρώδης ο Αττικός μετά την αποπεράτωση του Παναθηναϊκού Σταδίου ανήγειρε στη κορυφή του εν λόγω λόφου μικρό ναό προς τιμή της θεάς Τύχης, του οποίου τα λείψανα διακρίνονται ακόμη και σήμερα, ενώ επιπρόσθετα έστησε εκεί και χρυσελαφάντινο άγαλμά της. Ο ναός αυτός αναφέρεται από τον Ντόνγουελ και σημειώνεται και στο σχέδιο του Βέελερ.
Το Στάδιο αναστηλώθηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα με δωρεά του Γ. Αβέρωφ, για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες των νεοτέρων χρόνων, του 1896.
Με μέριμνα της Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 έγινε περίφραξη με κιγκλίδωμα του τάφου του Ηρώδη του Αττικού που πέθανε το 179 μ.Χ. και ο οποίος βρίσκεται επί της κορυφής του Αρδηττού ακριβώς πίσω από το στάδιο. Επί του τάφου του μεγάλου αυτού ευεργέτη της Αθήνας οι Αθηναίοι των χρόνων εκείνων ενέγραψαν το βραχύ πλην όμως περιεκτικό επίγραμμα:
Ηρώδης Αττικός, Μαραθώνιος, ου τάδε πάντα, κείται τώδε τάφο πάντοθεν ευδοκίμως.
Σήμερα η συνοικία δίπλα στον Αρδήττο ονομάζεται Μέτς, από μια ταβέρνα που υπήρχε παλιότερα με το όνομα αυτό, σε ανάμνηση μάχης του Α' Παγκόσμιου πολέμου.
3 Πηγές
Αστική σπηλαιολογία-οι στοές του Αρδηττού
