ΑΦΡΟΔΙΤΗ Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΕΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΟΣ

1 Η Αφροδίτη στον Ελλαδικό και Μικρασιατικό χώρο

Η Αφροδίτη πάνω σε κύκνο

Η μεγάλη θεά του έρωτος δεν ήταν ποτέ μόνο δική μας. Είναι η ίδια θεότητα που λατρέψανε οι ανατολικοί γείτονές μας, υπό βάρβαρα ονόματα, όπως Ιστάρ η Αστορέτ, που εμείς την αποδώσαμε αργότερα με το όνομα Αστάρτη. Στην ανατολή ήταν η θεά με την ιδιαίτερη δίψα για ερώτα και που συγχρόνως σκόρπιζε το απεριόριστο ερωτικό πάθος. Σ’ αυτήν ανήκε το νυχτερινό και πρωινό αστέρι του ουρανού - ο πλανήτης Αφροδίτη - κι από τα ζώα προπάντων το περιστέρι. Οι ιστορίες που διηγηθήκαν γι αυτήν δεν είναι ίδιες με τις δικές μας, αλλά θυμίζουν τις δικές μας διηγήσεις για η θεά του έρωτος. Ακούμε τα εξής: Τα ψάρια βρήκαν στον ποταμό Ευφράτη να θαυμάσιο μεγάλο αυγό. Το σπρώξανε στην παραλία. Το πήρε και το κλώσησε μια περιστέρα κι από κει γεννήθηκε η θεά, για την οποία λένε, πως είναι η ευμενέστερη και η σπλαχνικότερη για τους ανθρώπους. Στην ιστορία για τον νεαρό εραστή της θεάς, τον Ταμμούζ (ή όπως τον λέμε εμείς Άδωνη, χρησιμοποιώντας την σημιτική μορφή του ονόματος του "κύριε μου" στην αρχική ιστορία για τον Άδωνη), ήταν αυτή η θεά πιθανώς η αιτία του θανάτου του, αλλά μόνο από υπερβολική αγάπη.

Σ’ εμάς συνδέθηκε η ανάλογη διήγηση με την Αφροδίτη, τη θεά του Έρωτος, που τ’ όνομά της θυμίζει λίγο το «Ashtoret». Σ’ εκείνη την ιστορία μένει η Αφροδίτη έξω από τον κύκλο των Ολυμπίων θεοτήτων, και εξακολούθησε να είναι έξω, ακόμα και όταν έγινε δεκτή ανάμεσα τους. Έμενε έξω γιατί η δύναμη της απλωνόταν σε μεγαλύτερες περιοχές, όπως και της Εκάτης, με την οποία μοιάζει πολύ όταν την βρίσκουμε με το όνομα Αφροδίτη Ζερυνθία στις θρακικές ακτές ή ως Γενετυλλίδα στις αττικές, να δέχεται θυσίες σκύλων.

Για τους Αθηναίους ήταν η αρχαιότερη Μοίρα. Εθεωρείτο επίσης κόρη του Κρόνου, μαζί με τις Μοίρες και τις Ερινύες. Η διήγηση για την άμεση προέλευση της από τον Ουρανό, που υποδηλώθηκε ήδη, συνέδεσε παντοτινά τη μεγάλη θεά του φωτός με τη θάλασσα. Για μας ήταν η Αναδυομένη, η θεά που έβγαινε από τ' αλμυρά κύματα και ονομαζόταν επίσης με την προσωνυμία Πελαγία, «η θεά του πελάγους».

Δύο από τις άλλες της προσωνυμίες της δίνονταν στην Αθήνα από εκείνους που προτιμούσαν τον ερώτα των αγοριών. Σχετικά με την ιδέα τους αυτή μας μιλά ο Πλάτων. Και παίρνοντας απ αυτό αφορμή, κάνει τη διάκριση μεταξύ μιας Αφροδίτης Πανδήμου - του κοινού έρωτος - και της Αφροδίτης Ουρανίας - του ουρανίου έρωτος. Στην πραγματικότητα η λέξη Πάνδημος εκφράζει την παρουσία της θεάς σ’ όλα τα στρώματα ενός λάου, τα οποία βέβαια κατά κάποιο τρόπο συνδέει. Το όνομα Ουρανία βεβαιώνει την προέλευση της ως ανατολικής θεάς του Ουρανού. Σ’ αυτήν αποδημούσαν οι πιστοί της - όπως συνέβαινε στην Κόρινθο - σ’ ένα ιερό που βρισκόταν ψηλά, πάνω στην κορυφή ενός βουνού. Εδώ τους υποδέχονταν φιλικές ιέρειες. Οι δύο αυτές προσωνυμίες φαίνονται ενωμένες με μια τρίτη και φτιάχνουν μιά τριάδα, όπως συμβαίνει στην πολύ αρχαία λατρεία της στη Θήβα, όπου η θεά ονομαζόταν με τον τρίτο τύπο: Αποστροφία.

Δεν ήταν βέβαια σ’ εμάς το όνομα Αφροδίτη το μοναδικό όνομα της μεγάλης θεάς του έρωτος. Ονομαζόταν επίσης με το ελληνικό όνομα Διώνη. Έτσι αντηχεί ο θηλυκός τύπος του Διός. Μπορεί κιόλας να συγκριθεί με την λατινική Διάνα. Διώνη σημαίνει: θεά του γαλάζιου ουρανού. Η Διώνη ήταν επίσης γνωστή και ως θεά των νερών. Στην Δωδώνη λατρεύτηκε μαζί με τον Δία ως πηγαίο θεό, ως σύζυγος του ύψιστου θεού και ως θεά των πηγών, από την οποία δέχονταν χρησμούς. Ο Ησίοδος την συναριθμεί στις Ωκεανίδες. Για τους ορφικούς η Διώνη ήταν κόρη του Ουρανού. Η θεμελίωση του μαντείου της Δωδώνης αναγόταν σ’ ένα περιστέρι. Εκείνοι, όπως ο Όμηρος, που θέλαν να υποτάξουν τη μεγάλη θεά Αφροδίτη τελείως στον Δία, την παρουσίασαν ως κόρη του Διός και της Διώνης.

Πλάι σ’ αυτή τη διήγηση για την καταγωγή της Αφροδίτης από τον Δία και την Διώνη συμβάδιζε και η ιστορία της άμεσης καταγωγής της απ’ τον Ουρανό, με την οποία αρχίζουν οι ιστορίες για την μεγάλη θεά του έρωτος.

2 Η γέννηση της Αφροδίτης

Η σχετική με τη γέννηση της Αφροδίτης διήγηση περιέχεται στον Ησίοδο. Αποτελεί τη συνέχεια της ιστορίας για τον Ουρανό, τη Γαία και τον Κρόνο. Ακολουθεί μετά το πρώτο ταξίδι της θεάς στην Κύπρο, όπου βρίσκονται τα αρχαιότερα και επιφανέστερα ιερά της, στην Πάφο και την Αμαθούντα. Η ιστορία αυτή μεταδόθηκε μ’ έναν ύμνο που αποδίδεται στον Όμηρο. Πρώτα θα αναφέρουμε την αρχική διήγηση.

Τα αποκομμένα γεννητικά μόρια του πατέρα Ουρανού πέσανε στην αεικίνητη θάλασσα. Εκεί τα πέταξε ο Κρόνος από την ξηρά. Πολύν καιρό πλέανε εδώ και κει. Γύρω τους σχηματίστηκε λευκός αφρός από τ’ αθάνατο δέρμα. Ένα κορίτσι ξεπετάχτηκε από κει μέσα και μεγάλωσε. Πρώτα, κολυμπώντας, ήρθε στα Κύθηρα και κατόπιν στην Κύπρο. Έτσι, βγήκε από το νερό η ωραία, ντροπαλή θεά. Κάτω από τ’ απαλά πόδια της φύτρωνε τρυφερό χορτάρι. Οι θεοί και οι άνθρωποι την ονομάζουν Αφροδίτη, γιατί γεννήθηκε από τον αφρό. Την ονομάζουν επίσης Κυθερεία, γιατί πρωτοκολύμπησε προς τα Κύθηρα. Ο Έρως και ο Ίμερος - ο «πόθος», το ταίρι του θεού του έρωτος - την συνοδεύανε αμέσως αφού γεννήθηκε και έγινε θεά. Σ’ αυτήν, από τους θεούς και τους ανθρώπους, έλαχε από την αρχή αυτό το έργο: τα ψιθυρίσματα των κοριτσιών, τα χαμόγελα και τ’ αστεία, ο γλυκός πόθος, η αγάπη και η γλυκύτητα.

Πιο κάτω ο Ομηρικός ύμνος λέει πως οι Ώρες υποδέχτηκαν την Αφροδίτη στην Κύπρο και την ντύσανε. Οι Ώρες είναι οι κόρες της Θέμιδος, της θεάς των φυσικών νόμων, που εξουσιάζουν τις σχέσεις των δύο φύλων. Η θέα της γυμνής θεάς ήταν ενάντια στην Θέμιν. Έτσι νόμιζαν, εκτός από τους Δωριείς, σε αρχαιότερες εποχές. Μόνο ντυμένη, στεφανωμένη και στολισμένη μπορούσε να οδηγηθεί στους θεούς. Όλοι την φιλούσαν, όταν την αντίκριζαν, της κρατούσαν το χέρι και την επιθυμούσαν για γυναίκα τους σε μόνιμο γάμο. Οι ιστορίες των γάμων της θ’ ακολουθούσουν σε λίγο. Τέλος, αναφέρουμε εδώ εκείνη την διήγηση που λέει, πως η Αφροδίτη γεννήθηκε από ένα κοχύλι και με το κοχύλι αυτό βγήκε στα Κύθηρα. Στην πόλη Κνίδο, στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου πρώτα - πρώτα γνήσιοι Έλληνες και όχι Ανατολίτες τολμήσανε να εκθέσουν μιά γυμνή Αφροδίτη - το περίφημο άγαλμα του γλύπτη Πραξιτέλη - το κοχύλι ανήκε στη μεγάλη θεά του έρωτος και εθεωρείτο ιερό.

3 Αφροδίτη και Νηρίτης

Η ερωτική ιστορία που η Αφροδίτη είχε στη θάλασσα, πριν ακόμα βρεθεί με τους θεούς του Ολύμπου, συνδέθηκε μ’ ένα κοχύλι. Ο κατοπινός αφηγητής ονομάζει την Αφροδίτη θυγατέρα του Διός. Πραγματικά, η ιστορία τούτη μεταφέρει στη θάλασσα την προολύμπια περίοδο της θεάς.

Βρισκόταν - έτσι αρχίζει η διήγηση - ένα κοχύλι, μικρό αλλά χαριτωμένο, στο καταξάστερο νερό, ανάμεσα στα βράχια, μέσα στη θάλασσα: το λέγαν Νηρίτη και ήταν ο μοναχογιός του Νηρέως. Ο Ησίοδος ξέρει μόνο τις πενήντα κόρες. Και ο Όμηρος επίσης. Για το γιο μιλούν οι άνθρωποι στα παραθαλάσσια. Ήταν ο ωραιότερος ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους. Όσο η Αφροδίτη κατοικούσε στη θάλασσα, χαιρόταν μαζί του και ζούσε μ’ αυτόν σαν μ’ έναν αγαπημένο της. Όταν ήρθε ο καιρός που, με την προσταγή του πεπρωμένου, έπρεπε να συμπεριληφθεί στους Ολύμπιους και την προσκάλεσε ο Πατέρας, θέλησε να πάρει μαζί της στον Όλυμπο το σύντροφό της. Εκείνος όμως προτίμησε η ζωή στη θάλασσα με τ’ αδέλφια και τους γονείς του. Η Αφροδίτη θέλησε να του χαρίσει φτερά. Κι αυτό επίσης δεν τον συγκίνησε. Έτσι η θεά τον μεταμόρφωσε σε κοχύλι και για συνοδό και υπηρέτη της διάλεξε τον νεαρό θεό, τον Ερώτα. Σ’ αυτόν έδωσε τα φτερά.

Μιά άλλη ιστορία πολύ μεταγενέστερη, θέλει τον Νηρίτη ευνοούμενο του Ποσειδώνος και άλλη όψη του Φαέθοντος. Όταν το ωραίο αγόρι έφυγε με το άρμα του πάνω στα κύματα, ήταν όμοιος με τον ήλιο.

4 Αφροδίτη, Άρης και Ήφαιστος

Υπήρχαν διηγήσεις που λέγαν, πως η Αφροδίτη διάλεξε το θεό του πολέμου για άντρα. Άλλες πληροφορίες την παρουσίαζαν ως σύζυγο του Ηφαίστου. Τελικά, από τον Όμηρο διαδόθηκε μια ιστορία, όπου μαθαίνουμε ότι η θεά του Έρωτος απατούσε τον άντρα της Ήφαιστο με τον Άρη. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των Θηβαίων, από τη σχέση της Αφροδίτης με το θεό του πολέμου γεννήθηκε η ωραία Αρμονία, μια δεύτερη Αφροδίτη. Σύζυγός της ήταν ο Κάδμος, ο φονιάς του δράκου και θεμελιωτής των Θηβών. Το όνομα του θα αναφερθεί σε σχέση με την ιστορία της Ευρώπης. Παιδιά του Άρεως και της Αφροδίτης, έκτος από την Αρμονία, θεωρούνταν από τη μιά μεριά ο Φόβος και ο Δείμος και από την άλλη ο Έρως και ο Αντέρως. Αλλά αυτό δεν είναι πια μυθολογία, παρά μόνο γενεαλογία. Σύμφωνα με μιαν άλλη γενεαλογία ο Ήφαιστος ήταν Πατέρας του Έρωτος. 

Θ’ ακούσουμε πολλά για τον Ήφαιστο. Από τώρα δηλώνουμε πως ήταν, όπως τον παρουσιάζουν οι περισσότερες διηγήσεις, ένας επιδέξιος και δυνατός τεχνίτης. Στην πραγματικότητα όμως ήταν μόνο ένας πολύτεχνος και χωλός νάνος. Έφτιαχνε νεαρές παρθένες από χρυσό, που κινούνταν, σκέπτονταν, μιλούσαν και εργάζονταν σαν ζωντανοί άνθρωποι. Αυτός κατασκεύασε την πρώτη γυναίκα, την Πανδώρα. Η Πανδώρα δεν είχε άντρα της τον Ήφαιστο, άλλα άλλους που του μοιάζανε. Γυναίκα του Ήφαιστου εθεωρείτο από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και από τον Ησίοδο επίσης μια από τις Χάριτες. Ο Ησίοδος μάλιστα δίνει το όνομα της: είναι η νεώτερη Χάρις, Αγλαΐα. Εννοούσαν άραγε μ’ αυτό οι πιο παλιές διηγήσεις, που τις ήξεραν και οι πιο πάνω συγγραφείς, ότι ήταν ένα ζωντανό έργο τέχνης ή θέλανε να δώσουν για γυναίκα στον σιδηρουργό - θεό, αντί τη μεγάλη, μιά μικρότερη Αφροδίτη; Η θεά του Έρωτος θα μπορούσε στη γλώσσα μας να ονομάζεται επίσης Χάρις. Σχετικά μ’ αυτό γίνεται λόγος στις διηγήσεις για τις Χάριτες. Στην Οδύσσεια η σύντροφος του Ηφαίστου ονομάζεται Αφροδίτη και ο Άρης είναι ο εραστής της.

Ένας τραγουδιστής τραγουδούσε στο λαό των Φαιάκων, που ήταν πιο κοντά στους θεούς από μας, πως η Αφροδίτη και ο θεός του πολέμου ερωτευτήκαν ο ένας τον άλλον για πρώτη φορά. Αυτό συνέβη στο παλάτι του συζύγου. Δεν ήξερε κανείς γι’ αυτό. Ο Άρης έβαλε τα δυνατά του για να πετύχει την προσβολή του γάμου και του κρεβατιού του Ήφαιστου. Ο ήλιος είδε και τους δυό τους πάνω στην ερωτική πράξη και τ’ ανάγγειλε αμέσως στον φημισμένο μάστορα. Ο Ήφαιστος λυπήθηκε για τ’ γεγονός. Βιαστικά πήγε στο σιδηρουργείο του και συλλογίστηκε πονηρά. Τακτοποίησε το μεγάλο αμόνι και κατασκεύασε αλυσίδες, που ούτε σπάζανε ούτε λύνονταν. Ήταν επίσης αόρατες και απαλές όπως ο ιστός της αράχνης. Τις κρέμασε πάνω στους στύλους του κρεβατιού κι έφυγε δήθεν για τη Λήμνο, το αγαπημένο του νησί με την καλοχτισμένη πόλη. Αυτό ακριβώς περίμενε ο Άρης. Αμέσως εμφανίζεται στο παλάτι του αρχισιδηρουργού γεμάτος πόθο για την Αφροδίτη. Μόλις είχε επιστρέψει από τον πατέρα της Δια και καθόταν μέσα στο παλάτι. Ο Άρης μπήκε, την έπιασε από το χέρι και της είπε: «Έλα, αγαπημένη, να ξαπλώσουμε και να χαρούμε τον Έρωτα μας! Ο Ήφαιστος είναι μακριά, έφυγε για τη Λήμνο, πήγε στους ξενόγλωσσους ανθρώπους της, τους Σίντιες!» Κι αυτή ποθούσε να κοιμηθεί μαζί του. Έτσι πήδηξαν κι ο δυό στο κρεβάτι κι αποκοιμήθηκαν. Οι γερές αλυσίδες του Ηφαίστου τους τύλιξαν και δεν μπορούσαν πια να σαλέψουν. Κατάλαβαν ότι ήσαν παγιδευμένοι.

Τότε ήρθε ο δυνατός αρχισιδηρουργός, γιατί ο ήλιος, που κατασκόπευε πάντοτε, πρόδωσε τους ερωτευμένους. Ο σύζυγος στάθηκε στην πόρτα εξαγριωμένος και φώναξε πολύ δυνατά σ’ όλους τους θεούς: "Πατέρα Ζευ και σεις ο άλλοι, μακάριοι και αιώνιοι θεοί! Ελάτε και ιδέστε τί εδώ συμβαίνει για γέλια και για κλάματα! Πως μ’ ατιμάζει πάντα η κόρη του Διός Αφροδίτη, γιατί είμαι χωλός. Αγαπά τον διεφθαρμένο Άρη, γιατί είναι πραγματικά ωραίος κι έχει τα πόδια του γερά, ενώ εγώ κουτσαίνω. Κανείς άλλος δε φταίει, από τους γονείς μου· δεν έπρεπε να με γεννήσουν έτσι! Για κοιτάξτε πως κοιμούνται εκεί, αποκαμωμένοι από τον έρωτα, στο ίδιο μου το κρεβάτι! Με θλίβει το θέαμα. Θα μείνουν, νομίζω, έτσι ξαπλωμένοι πολύ ακόμα, αφού αγαπιούνται τόσο πολύ. Κι αν ακόμα θελήσουν να μη μένουν έτσι, ο αλυσίδες μου τους κρατάνε γερά, μέχρι που ο Πατέρας ξυπνήσει και μου δώσει πίσω τα δώρα που του έδωσα για το ξεδιάντροπο κορίτσι! Ωραία είναι η κόρη του, αλλά όχι τίμια!»

Αυτά είπε ο Ήφαιστος. Οι θεοί συγκεντρώθηκαν στο παλάτι του, στο σπίτι με το χάλκινο κατώφλι. Ήρθαν ο Ποσειδών, ο Ερμής, ο Απόλλων. Από ντροπή οι θεές μείνανε στο σπίτι τους. Οι θεοί στέκονταν στην πόρτα κι ασταμάτητο αντηχούσε το γέλιο των Μακάρων, καθώς κοίταζαν το τέχνασμα του πονηρού Ηφαίστου. Ο ένας έλεγε στον άλλο: «Δεν βγάζει ποτέ σε καλό μιά κακή πράξη. Όποιος πάει αργά, κερδίζει τον βιαστικό. Όποιος πιάστηκε φανερά μοιχός, πρέπει να μετανοήσει!» Ο Απόλλων ρώτησε τον Ερμή: «Θα ‘θελες να ήσουν ξαπλωμένος με την χρυσή Αφροδίτη και μ’ αυτές τις αλυσίδες γύρω σου;» Κι εκείνος απάντησε: "Ε, αν κάτι τέτοιο μπορούσε να γίνει, ας ήταν οι αλυσίδες τρεις φορές πιο γερές! Κι όλοι σεις, θεοί και θεές, θα μπορούσατε να με βλέπατε, πόσο ευχαρίστως θα πλάγιαζα κοντά στη χρυσή Αφροδίτη!» Οι αθάνατοι ξαναγέλασαν, όχι όμως και ο Ποσειδών. Παρακάλεσε τον αρχισιδηρουργό να λύσει τον Άρη και ανέλαβε την εγγύηση στ’ όνομα όλων των θεών, πως θα πληρωθεί στο σύζυγο το ανάλογο χρέος. Δύσκολα δέχτηκε ο Ήφαιστος να τους ελευθερώσει. Οι αλυσοδεμένοι πηδήξανε πάνω: ο Άρης τράβηξε για τη Θράκη και η Αφροδίτη για την Κύπρο, στο ιερό της, στην Πάφο. Οι Χάριτες την υποδέχτηκαν εδώ μ’ ένα λουτρό. Αλείψανε τη θεά μ’ αθάνατο λάδι, που η μυρωδιά του ανήκει στους θεούς, και την ξαναντύσανε με τα υπέροχα, χαριτωμένα φορέματα της.

5 Η ιστορία του Πυγμαλίωνος

Ο Πυγμαλίων εθεωρείτο στην Κύπρο βασιλιάς και εραστής της Αφροδίτης. Δεν ξέρουμε πως αντηχούσε τ’ όνομά του στους μη Έλληνες πιστούς της θεάς, στους Φοίνικες της Κύπρου, και τι σήμαινε γι αυτούς. Μας ήταν γνωστός με τον τύπο: Πυγμαίων, που μπορούσε να σημαίνει το ίδιο με το πυγμαίος, «νάνος». Σύμφωνα με αρχαίες διηγήσεις, στην αρχέγονη εποχή κατοικούσαν σε νησιά της Ανατολικής Μεσογείου κάποια όντα, που τα ονομάζανε νάνους και μεγάλους θεούς συγχρόνως. Σ’ αυτούς ανήκουν οι Κάβειροι της Σαμοθράκης και οι πολυτεχνίτες Τελχίνες της Ρόδου. Σ’ αυτούς ανήκε και ο Ήφαιστος στη Λήμνο.

Ειπώθηκε, πως ο βασιλιάς Πυγμαλίων ερωτεύτηκε το ελεφάντινο γυμνό είδωλο της Αφροδίτης. Μιά τέτοια λατρευτική παράσταση ήταν συνηθισμένη στους μη Έλληνες των αρχαίων χρόνων. Ήθελε να πάρει γυναίκα του το άγαλμα και το ξάπλωσε στο κρεβάτι του. Μέχρις εδώ βέβαια δεν είναι μιά πραγματική ιστορία. Την διηγούνται όμως έτσι: Ο ίδιος ο Πυγμαλίων είχε σχεδιάσει την ωραία, ελεφάντινη γυναικεία μορφή, την οποία ερωτεύτηκε. Στον απελπισμένο του ερώτα παρακάλεσε την Αφροδίτη και η θεά τον σπλαχνίστηκε. Το άγαλμα ζωντάνεψε και έγινε γυναίκα του Πυγμαλίωνος. Έτσι γεννήθηκε η Πάφος, που ο γιός της Κινύρας ίδρυσε την πόλη Πάφο, που υπάρχει και το ιερό της Αφροδίτης. Σύμφωνα μ’ αυτή τη διήγηση, η λατρεία της μεγάλης θεάς του Έρωτος άρχισε στην Κύπρο, κυρίως με τον Πυγμαλίωνα και το έργο του, το γυμνό είδωλο. Για τον Πυγμαλίωνα λένε, ότι για τους Κυπρίους ήταν, όπως και ο Άδωνις, κύριος και εραστής της Αφροδίτης.

6 Η ιστορία του Αδωνίδος

Η ιστορία για τον νεαρό εραστή της μεγάλης θεάς το Έρωτος συνδεόταν σ’ εμάς, και ασφαλώς σε κάθε ανατολική περιοχή απ’ όπου πάρθηκε - στην Συρία, την Κύπρο, την Μικρά Ασία - με την ιστορία ενός δέντρου. Διηγόνταν για κάποιον αραβικό θάμνο με τ’ όνομα Μύρρα ή Σμύρνα, που οι λαοί της αρχαιότητας εκτιμούσαν τη λεπτή μυρωδιά του ρετσινιού του. Αυτή η ρητίνη ονομαζόταν Μύρρα ή Σμύρνα.

Η διήγηση λέει πως η Μύρρα (ή Σμύρνα) ήταν κόρη κάποιου βασιλιά του Λιβάνου που τον λέγαν Θεία, ή του Κινύρα στην Κύπρο, του ιδρυτή της Πάφου, για να μην αναφέρουμε και άλλα ονόματα. Η Μύρρα ερωτεύτηκε παράφορα τον πατέρα της. Πολλές αιτίες δίνονταν γι’ αυτόν τον έρωτα. Μια απ’ αυτές είναι η οργή του θεού Ηλίου ή της Αφροδίτης, γιατί η Μύρρα θεωρούσε τα μαλλιά της ωραιότερα από τα μαλλιά της θεάς. Η κόρη πέτυχε να ξεγελάσει τον πατέρα της ή να τον μεθύσει, ακριβώς όπως κάτι τέτοιο συμβαίνει σε μιά βιβλική ιστορία. Έτσι πλάγιασε μαζί του, σαν να ήταν ένα άγνωστο κορίτσι, κάπου δώδεκα νύχτες. Τελικά ο πατέρας, από το φώς κάποιου κρυμμένου λύχνου, ανακάλυψε ποιά ήταν η συντρόφισσά του στο κρεβάτι και την καταδίωξε με γυμνό σπαθί. Η Μύρρα είχε κιόλας συλλάβει παιδί από τον απαγορευμένο έρωτά της κι ήταν πολύ ντροπιασμένη. Παρακάλεσε τους θεούς να γινόταν ένα τίποτα ανάμεσα στους ζωντανούς ή τους πεθαμένους. Μιά θεότητα την σπλαχνίστηκε -είτε ο Ζεύς είτε ή Αφροδίτη-και την μεταμόρφωσε σε δέντρο που κλαίει με τ’ αρωματισμένα δάκρυα - το ρετσίνι - τον καρπό του, τον καρπό από μέσα από το ξύλο: τον Άδωνη. Έτσι, ο μελλοντικός εραστής της Αφροδίτης γεννήθηκε από το κορμί του δέντρου της Μύρρας.

Ο Άδωνις ήταν ωραίος, τόσο ωραίος που η Αφροδίτη έκρυψε το παιδί αμέσως μετά τη γέννησή του σ’ ένα κιβώτιο και το έδωσε στην Περσεφόνη να το φυλάει. Η θεά του κάτω κόσμου άνοιξε το κουτί, είδε το ωραίο αγόρι και δεν ήθελε να το δώσει πίσω. Η διαμάχη των δύο θεαινών ήρθε μπροστά στον Δία. Ο βασιλιάς των θεών μοίρασε ως εξής την κατοχή του Αδωνίδος: ένα μέρος του χρόνου θα έμενε μόνος του, ένα διάστημα με την Περσεφόνη κι ένα άλλο με την Αφροδίτη. Ο Θάνατος, που έφερνε τον Άδωνη στην Περσεφόνη, στον κάτω κόσμο, περιγράφεται σαν κυνηγός που πληγώθηκε από ένα αγριογούρουνο. Από το αίμα που χύθηκε από την πληγή αυτή φύτρωσαν κόκκινες ανεμώνες και το ρυάκι Άδωνις στη Συρία είχε κόκκινο νερό. Θεωρήθηκε πως την καταδίωξη του νέου την προκάλεσαν ή Άρτεμις ή ο Άρης. Η Αφροδίτη έπρεπε τώρα να κλαίει για τον Άδωνη, αντί να τον κατέχει παντοτινά. Οι γιορτές που γιόρταζαν τον πονεμένο της έρωτα αναπαράσταιναν η μέρα της συνάντησης και η μέρα του χωρισμού της θεάς του έρωτος από το νεαρό εραστή της. Ο Άδωνις, ο ωραίος νέος, κοιτιόταν αγαπημένος και κλαμένος από την Αφροδίτη. Μάταια προσπάθησε η θεά να τον συγκρατήσει Κοντά της. Την επομένη μέρα έφευγε κείνος μακριά, στη θάλασσα και στον αέρα. Οι γυναίκες του προσέφερναν μικρούς «κήπους», που τους άφηναν να μεγαλώνουν γρήγορα σε κομμάτια βάζων και γλάστρες, για να μαραίνονται και γρήγορα. Στα ιερά της Ανατολής δίνονταν οι Ίδιες στους ξένους. “Όποια γυναίκα δεν το έκανε αυτό, έπρεπε τουλάχιστο να θυσιάσει τα μαλλιά της στον Άδωνη.

7 Αφροδίτη και Αγχίσης

Οι ιστορίες για τη μεγάλη θεά του έρωτος, που διηγηθήκαμε μέχρι τώρα, συνέβησαν στο νοτιοανατολικό τμήμα του ελληνικού χώρου, στην Κύπρο και η Συρία. Ο χώρος της επόμενης διήγησης είναι η περιοχή της Τροίας, στη Μικρά Ασία. Η Αφροδίτη έφτασε εδώ με συνοδεία της άγρια ζώα. Αυτό την κάνει να συγγενεύει με τη μητέρα των θεών, που θα κλείσει σε λίγο η σειρά των προολυμπίων θεοτήτων κι εκείνων των θεοτήτων που βρίσκονταν έξω από τον Όλυμπο. Η ιστορία μας μεταδόθηκε από έναν ύμνο, που αποδίδεται στον Όμηρο.

Σε τρείς θεές η Αφροδίτη δεν είχε δύναμη: στην Αθηνά, την Άρτεμη και την Εστία. Όλους τους άλλους θεούς και θεές τους είχε υποτάξει. Ανάγκαζε τον Δία ν’ αγαπά θνητές γυναίκες και τον έκαμε να λησμονήσει την θεϊκή αδελφό και σύζυγό του Ήρα, την κόρη του Κρόνου και της Ρέας. Γι’ αυτό έπρεπε κι η Αφροδίτη, για χατίρι του Διός, ν’ αγαπήσει επίσης έναν θνητό: τον βοσκό Αγχίση. Ο Αγχίσης έβοσκε τα ζώα του στις κορυφές της Ίδης και ήταν τόσο ωραίος, όσο οι αθάνατοι. Όταν η Αφροδίτη τον είδε, άναψε μέσα της ο Έρως. Έτρεξε γρήγορα στην Πάφο της Κύπρου, στο ναό της. Έκλεισε πίσω της την πόρτα του ναού. Οι Χάριτες τη λούσανε και την άλειψαν με το λάδι των αθάνατων θεών, που η μυρωδιά του ταιριάζει στους αιώνιους θεούς. Ντυμένη με ωραίο φόρεμα και στολισμένη με τα χρυσαφικά της, ξαναγύρισε βιαστική στην Τροία, στα βουνά της Ίδης, τη μάνα των άγριων ζώων.

Μέσα από τα βουνά πήρε το δρόμο για τις στάνες. Ψαρότριχοι λύκοι την ακολουθούσαν κουνώντας τις ουρές τους, περήφανα λιοντάρια με άγρια βλέμματα, αρκούδες και γρήγορες λεοπαρδάλεις, πεινασμένες για ζαρκάδια. Η θεά χαιρόταν βλέποντας τα ζώα και τους γέμιζε την καρδιά από έρωτα, ώστε να ξαπλώνονται ζευγαρωμένα στη σκιά του δάσους. Η Αφροδίτη μπήκε στην καλύβα του βοσκού και βρήκε τον Αγχίση μόνο του. Πήγαινε πέρα - δώθε κι έπαιζε την κιθάρα του. Στάθηκε μπροστά του σαν να ήταν μιά ωραία, απαλή και θνητή κοπέλα. Ο Αγχίσης την κοίταξε κι έμεινε κατάπληκτος από την ομορφιά, το παράστημα και το θαυμάσιο ντύσιμό της. Φορούσε ένα χιτώνα, που το κόκκινο χρώμα του έλαμπε σαν ή φωτιά. Τα στήθη της λάμπανε σαν να τα έλουζε το φώς του φεγγαριού. Έρωτας χτύπησε τον Αγχίση και μίλησε στη θεά. Τη χαιρέτησε σαν μιαν αθάνατη, της υποσχέθηκε ένα βωμό και θυσίες και την παρακάλεσε να ευλογήσει αυτόν και τους απογόνους του. Η θεά του είπε ψέματα, ότι είναι μιά θνητή, κόρη ενός βασιλιά της Φρυγίας, αλλά μιλά τη γλώσσα των Τρώων. Και συνέχισε: Από το χορό της Αρτέμιδος, όπου χόρευε με τις συντρόφισσές της και τις Νύμφες, την πήρε ο Ερμής και από τη Φρυγία, μεσ’ απ’ τον αέρα, την έφερε ως εδώ. Ο ουράνιος αγγελιαφόρος της είπε πως είναι προορισμένη να γίνει γυναίκα του Αγχίσου. Παρακάλεσε κατόπιν το βοσκό να μην την αγγίξει, προτού την παρουσιάσει στους γονείς και τ’ αδέλφια του, που θα γινόταν νύφη τους. Θα επιθυμούσε, είπε η Αφροδίτη, να στείλει μιά παραγγελία στους γονείς της, σχετικά με την προίκα, και κατόπιν θα κάνανε το γάμο.

Μ’ αυτά τα λόγια η θεά άναψε ακόμα πιο πολύ τον έρωτα του Αγχίσου. «Αν είσαι μιά θνητή γυναίκα προορισμένη για γυναίκα μου, ούτε θεός ούτε άνθρωπος θα με απομακρύνει από σένα. Κι αν ίδιος ο Απόλλων με τα βέλη του ήταν να με χτυπήσει κατόπιν, εγώ σ’ αγαπώ τώρα κι ας πεθάνω μετά!» φώναξε ο βοσκός και έπιασε το χέρι της Αφροδίτης. Αυτή τον ακολούθησε στο στρώμα του χαμηλώνοντας τα μάτια και κοιτάζοντας πίσω σα να ‘θελε να φύγει. Πάνω στα μαλακά σκεπάσματα απλώνονταν τομάρια από αρκούδες και λύκους, που ο ίδιος ο Αγχίσης κέρδισε στο κυνήγι. Της έβγαλε τα αστραφτερά κοσμήματα, έλυσε τη ζώνη της και την γύμνωσε. Έτσι ήταν το θέλημα των θεών: πλάι στην αθάνατη θεά να ξαπλώσει ένας θνητός, χωρίς να το ξέρει! Την ώρα που οι άλλοι βοσκοί γυρίζανε στις καλύβες τους, η Αφροδίτη ξύπνησε τον κοιμισμένο αγαπητικό της και του ‘δειξε την πραγματική της μορφή και ωραιότητα. Ο Αγχίσης τρόμαξε σαν είδε τα ωραία της μάτια. Γύρισε κι έκρυψε το πρόσωπο του και ικέτεψε την Αφροδίτη να τον γλυτώσει. Γιατί κανείς θνητός δεν μένει καλά την υπόλοιπη ζωή του, αν κοιμήθηκε με μια θεά.

Ακούμε και άλλα ακόμα: Η Αφροδίτη για το γιό που έκανε με τον Αγχίση και τους απογόνους του προφήτεψε ό,τι καλύτερο και ωραιότερο. Αυτός ο γιός ήταν ο Αινείας, που σαν ιδρυτής του έθνους των Λατίνων στη γειτονική Ιταλία, θα γινόταν ξακουστός. Για τον εαυτό της η θεά παραπονιόταν, γιατί δόθηκε σε ένα θνητό. Στον Αγχίση δεν επιτρεπόταν να προδώσει το μυστικό, πως το παιδί γεννήθηκε από την Αφροδίτη. Θα το ‘παιρναν οι Νύμφες, σαν να γεννήθηκε απ’ αυτές. Διαφορικά θα το κτύπαγε ο κεραυνός του Διός. Λένε, πως αργότερα ο Αγχίσης έμεινε ανάπηρος από μια αστραπή, γιατί καυχήθηκε πάνω στο μεθύσι του. Υπάρχει επίσης μιά σχετική διήγηση, πως ο Αγχίσης τυφλώθηκε, γιατί είδε ή θεά γυμνή. Οι μέλισσες του ‘βγαλαν τα μάτια.

8 Προσωνυμίες της Αφροδίτης

Έχουν χαθεί πάρα πολλές ιστορίες της μυθολογίας μας, που μας μιλούσαν για τις πιο γνωστές θεότητες. Το νόημα των διηγήσεων περιεχόταν στην υπόσταση κάθε θεότητας, καμία τους όμως δεν μπόρεσε να συλλάβει ολόκληρη τη μορφή, σ’ όλες τις όψεις της. Οι θεοί ζούσαν στην ψυχή των προγόνων μας και δεν χωρούσαν πέρα για πέρα σε οποιαδήποτε ιστορία. Ωστόσο, κάθε ιστορία - τώρα όπως και τότε - περιέχει κάποιο ζωντανό στοιχείο που ανήκε σ’ ολόκληρη τη μορφή του θεού. Οι μύθοι δεν χωράνε σε μια λέξη, σε ένα όνομα ή στα πολλά ονόματα των θεοτήτων τις οποίες αφορούν. Ωστόσο περιέχονται ως να βαθμό σ’ αυτά τα ονόματα. Π.χ. στο μύθο για τη γέννηση της Αφροδίτης έχουμε το επίθετο Αναδυομένη. Γι’ αυτό, τέτοια επίθετα είναι απαραίτητα για την κατανόηση της μυθολογίας μας. Στην περίπτωση της Αφροδίτης μερικά ακόμα τουλάχιστον από τα επίθετα της πρέπει να αναφερθούν, ώστε να έρθουν στο φως όλες οι όψεις της μεγάλης θεάς του έρωτος.

Στη γλώσσα μας η λέξη «Αφροδίτη» πήρε τη σημασία της ερωτικής απόλαυσης. Μ’ αυτό το δώρο της θεάς σχετίζεται το επίθετο «χρυσή», που συναντάμε στους αρχαίους συγγραφείς. Δεν πρέπει να εννοήσουμε στενά τον όρο αυτόν, γιατί εκφράζει συγχρόνως ολόκληρη την ατμόσφαιρα της Ουρανίας, της ανατολικής θεάς του ουρανού, που στην Κύπρο είχε το επίθετο Ελεήμων (σπλαχνική). Είναι μονόπλευρο, όταν οι εταίρες λατρεύουν τη θεά, θεωρώντας την μιά από αυτές, σαν Αφροδίτη Εταίρα ή Πόρνη. Μ’ αυτή την στενή έννοια έγιναν έργα τέχνης, που παριστάνουν τη θεά ως «Καλλίγλουτον» ή «Καλλίπυγον», με σηκωμένο το φόρεμά της. Αυτό συνέβη, όταν οι γλύπτες κατόρθωσαν ώστε ή γύμνια της λουομένης θεάς να μη φοβίζει πια τους θεατές.

Στη Σπάρτη, όπου οι γυναίκες είχαν μεγάλη ελευθερία στον ερώτα, η Αφροδίτη ονομαζόταν «Κυρία», με την ίδια προσωνυμία που ονομαζόταν και μια σύζυγος του Διός: η Αφροδίτη- Ήρα. Σ’ ένα ιερό των Σπαρτιατών η Αφροδίτη λατρεύτηκε με δυο όψεις, με δυο προσωνυμίες: ή οπλισμένη, ως Αφροδίτη Ενόπλιος, ή ως δεσμία, ως Αφροδίτη Μορφώ (αυτή που έχει μορφή ή αυτή που παίρνει διάφορες μορφές). Πιθανόν αυτό να είναι να παράλληλο όνομα της Ευρυνόμης, της μάνας των Χαρίτων, για την όποια θ’ ακούσουμε σε λίγο πως ήταν διπρόσωπη και συγχρόνως δεσμία. Η Αφροδίτη ονομαζόταν στη Σπάρτη Αμβολογήρα, δηλαδή "αυτή που αναβάλλει το γήρας».

Στην Αθήνα είχε τον κήπο της ως «Αφροδίτη εν κήποις» και λατρεύτηκε ως Ουρανία και ως αρχαιότερη Μοίρα. Στο ακρωτήριο της αττικής ακτής Κωλιάς Άκρα υπήρχε επίσης με το όνομα Γενετυλλίς, όμοια με την Venus genetrix των Λατίνων. Επρόκειτο για μια θεά προστάτρια των γεννήσεων. Οδηγούσε μιαν ομάδα τριών θεαινών και δεχόταν, όπως ή Εκάτη, θυσίες σκύλων. Σε μιαν ωραία αγγειογραφία εμφανίζεται πάνω σε χήνα, όπως η Επιτραγιδία καθόταν πάνω σε τράγο. Οι ποιητές την ονόμαζαν Κύπριδα, επειδή ή Κύπρος ήταν το αγαπημένο της νησί.

Μια άλλη όψη, που έχει κάποια σχέση με τον τράγο, εκφράζεται με τα ονόματα Μέλαινα, Μελαινίς και Σκοτία. Το ζήτημα, πως μ’ αυτά τα ονόματα υποδηλώνεται η σκοτεινιά, που ο έρως συμπαθεί ιδιαίτερα, σχετίζεται με την πλευρά που έχομε περιγράψει πιο πάνω. Πραγματικά, ή Μέλαινα Αφροδίτη μπορεί να σταθεί δίπλα στις Ερινύες, στις οποίες λογαριαζόταν κιόλας. Προσωνυμίες όπως Ανδροφόνος, Ανοσία, Τυμβωρύχος, σημαίνανε τις σκοτεινές επικίνδυνες ιδιότητες της. Ως Επιτυμβιδία χαρακτηρίζεται με την ιδιότητά της να βρίσκεται στους τάφους. Ως Περσεφάεσσα προσφωνείται όπως ή θεά του κάτω κόσμου. Έχει επίσης τον τίτλο Βασιλίς. Η προσωνυμία Πασιφάεσσα την συνδέει την θεά της σελήνης. Αυτές όλες οι ιδιότητες δείχνουν πως υπήρχαν κάποτε αφηγήσεις, όπου παρομοιαζόταν η θεά του έρωτος με την θεά του θανάτου, που στους Ρωμαίους αντιστοιχεί με την Venus Libitina.

Ο αρσενικός τύπος του ονόματος Αφροδίτη: Αφρόδιτος, μας οδηγεί σε άλλες διηγήσεις. Στην Αμαθούντα της Κύπρου λατρεύτηκε με τέτοιο όνομα και παραστάθηκε γενειοφόρος. Θα συναντήσουμε επίσης τα δύο γένη στην περίπτωση της Μητέρας των Θεών στη Μικρά Ασία και όταν θ’ ακούσουμε για τον Ερμαφρόδιτο, για μια μορφή δηλαδή, που συγκέντρωνε τα ίδια χαρακτηριστικά της μεγάλης θεάς του έρωτος.

9 Πηγή

Κ.Κερενύϊ - Η μυθολογία των Ελλήνων